|
زبان و ادبیات عربی... هناک دائماً مَن هُو أتعَسُ مِنک، فأبتسم...
| ||
|
|
پژوهشگراني كه به ريشۀ ايراني هزار و يك شب معتقدند، اين اثر را ترجمۀ كتابي از ايران باستان با عنوان هزارافسان مي دانند. يكي از دلائل ايشان، عبارتي است كه در كتاب مروج الذّهب مسعودي و كتاب الفهرست ابن نديم آمده است. اين دو كتاب، كهن ترين مأخذهايي هستند كه درباره كتاب هزار افسان نوشته اند و از پيشگامي ايرانيان در افسانه گويي ياد كرده اند. نخستين كسي كه عبارات مسعودي و ابن نديم را درباره افسان يافته و آن را گواهي بر ريشه ايراني هزارويك شب دانسته، فون هامر پروگشتال است. پس از وي، ديگران در پژوهش هاي خود به يافته هاي او استناد كرده اند. مسعودي در كتاب خود، آنجا كه درباره افسانه شدّاد بن عاد و كتاب عبيدالله بن شريه درباره این افسانه، اظهارنظر مي كند، چنين مي نويسد:« ترتيب تاليف آن چون كتاب هزار افسانه يعني هزار خرافه است كه خرافه را به فارسي افسانه گويند و مردم، اين كتاب را الف ليله و ليله يعني هزار و يكشب گویند كه حكايت ملك و وزير و دختر او و كنيز دختر است.»
ابن نديم نيز در كتاب الفهرست چنين نوشته است:« فارسيان اول، تصنيف كنندگان اولين افسانه بوده و آن را بصورت كتاب درآورده و در خزانه هاي خود نگاهداري مي نمودند و عربان آن را به زبان خود برگردانده... اولين كتابي كه در اين معنا تاليف شده، كتاب هزار افسانه به معني هزار خرافات است و سبب تاليفش اين بود كه يكي از پادشاهان اگر زني مي گرفت پس از يك شب، وي را به قتل مي رساند، و دختري از شاهزادگان به نام شهرزاد گرفت كه بسيار خردمند و باهوش بود، و همين كه او را به دست آورد، آن دختر زبان به گفتن افسانه باز كرده، و سخن را تا پايان شب رسانيد، براي اينكه پادشاه را براي دومين شب نگاهدارد، و باقي افسانه را از وي بشنود. هزارويك شب به همين گونه سپري شد»نوشته هاي مسعودي و ابن نديم درباره هزار افسان گواه بر وجود چنين كتابي و ترجمه آن به زبان عربي است. همچنين توصيف اين دو از محتواي كتاب، با داستان بنيادين هزار و يك شب امروزين، مطابقت دارد. افزون بر آن چه گفته شد، آدام متز درباره ورود افسانه هاي غير عربي به ادب عربي چنين نوشته است:«از قرن سوم افسانه هاي بيگانه جاي وسيعي در ادب عربي گرفت، در حالي كه پيش از آن، تنها قصه هايي با منشأ يهودي و نيز داستانهاي دریانوردان، مايه سرگرمي بود. در قرن سوم ترجمه قصه هاي هندي و ايراني آغاز شد كه مهمترين آنها هزار و يك شب يا هزار افسان است». يوسف الياس سركيس در معرفي هزار و يك شب، از كتابي فارسي با عنوان هزار افسانه نام مي برد كه در روزگار خلفاي اول تاسوم عباسي ميان مردم رواج داشته است. سوزان فلچر، يكي از نشانه هاي ايراني در هزار و يك شب را، نام هاي برخي شخصيت ها می‌داند.«اين نام ها، يادگار دوراني است كه اين كتاب به زبان پارسي بوده است؛ نامهايي مانند شهريار، شهرزاد، خسرو، شيرين و انوشيروان که در برخي حكايت هاي هزارو يك شب وجود دارند.»
تازهترين پژوهش دربارۀ خاستگاه هزارو يك شب و اصل ايراني آن يعني هزار افسان، توسط بهرام بيضايي، پژوهشگر و سينماگر برجسته ايراني در کتاب ریشه یابی درخت کهن، انجام شده است. وي بر اين باور است كه قصه اصلی هزارافسان اصلي و ترجمۀ آن يعني هزار و يك شب در حقيقت گونۀ تحوّل يافته و تلطيف شدۀ بخشي از اسطورۀ ضحّاك است.« من ميكوشم نشان بدهم كه اين شهرزاد و دين آزاد و شهريار، همان شهرناز و ارنواز و ضحّاك اسطوره باستان هستند». او معتقد است كه اين اسطوره در گذر زمان به دو گونه تحول يافته است: يكي گونۀ حماسي كه در شاهنامه ديده ميشود و ديگري گونۀ عاميانه كه به زبان داستان سرايان چهارسوق و گذر در هزار افسان نمود داشته است.اگر چه در طول کتاب، بیضایی می‌کوشد قاطعانه اثبات کند که هر فرض دیگری در باب خاستگاه هزارویک شب منتفی است و تنها امکانِ موجود برای شناخت ریشه های این اثر، در داستان ضحّاک خلاصه می‌شود، اما از مقدمه می‌توان دریافت که این ایده نه یگانه بستر ممکن، بلکه راهی است که از یک نگرش کاملاً اساطیری، نشأت می‌گیرد. در باطن کتاب بیضایی هم که پیش رویم، در می‌یابیم که غالب تحلیل های بیضایی برآمده از خوانشی تأویلی با رویکردی اسطورهای است.
نظرات شما عزیزان: |
درباره وبلاگ  من علي افضلي هستم.دوست داشتم فضايي براي ارتباط با استادان اهل نظر و دانشجويانم داشته باشم.اين وبلاگ،به نوعي صفحه شخصي من است بنابراين طبيعي است كه فضاي آن با كلاس درس متفاوت خواهد بود و اساسا تلاشي در جهت اينكه اين وبلاگ موضوعات علمي محض را پوشش دهد،بعمل نخواهد آمد هرچند از طرح مسائل و مطالب علمي به شدت استقبال خواهم نمود.شما نيز هر آنچه مي پسنديد ميتوانيد ارسال داريد..سپاسگزارم |
| [ طراحی : میهن اسکین ] [ Weblog Themes By : MihanSkin ] | ||