اخلاق حرفه ای، اخلاق علمی یا اخلاق پژوهشی، نامش را هرچه بگذاریم یکی از ضروری ترین نیازها و الزامات حوزۀ پژوهش است. در مقاله نویسی دانشگاهی و پژوهش‌های اصیل نکات زیادی وجود دارد که عدم رعایت آن‌ها باعث بی اعتمادی به نویسنده و نوشته‌های وی می‌شود. با پیشرفت فن آوری اطلاعات و دسترسی سریع به متون و مقالات، احتمال بیرون رفتن از جاده انصاف و اخلاق در هنگام نگارش زیاد است و دقیقاً به همین دلیل است که ضرورت رعایت جوانب مختلف اخلاق پژوهشی احساس می‌شود.

رو نویسی از مقالات دیگران، استفاده از نقل قول‌ها و ارجاعات مقالات و کتاب‌های دیگران و انتساب آن‌ها به خود، سرقت نظریه دیگران و خود را بی خبر نشان دادن، فرستادن یک مقاله به چند مجله و درگیر کردن کارکنان و داوران و امکانات همۀ آن‌ها به خاطر بالا بردن احتمال پذیرش مقاله، بی توجهی به فضل تقدم و تقدم فضل محققان پیشین و ادعای پیشگام بودن در یک بحث علمی، فرستادن مقاله بدون اطلاع استاد راهنما و بعضاً بی خبر گذاشتن وی تا مدت‌ها پس از چاپ مقاله، نوشتن مقاله برای دیگران و..... همه و همه از مصادیق روشن بی اخلاقی در حوزۀ پژوهش هستند.

در این میانه مقاله نویسی برای دیگران از کارهایی است که به تازگی شاهد آن هستیم. بارها اطلاعیه‌ها و تبلیغات رنگارنگ در فضای جامعه و نیز در فضای رسانه‌ها (چه حقیقی و چه مجازی) دیده ایم که دانشجویان _مخصوصاً دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا_ را به خرید پایان نامه، تحقیقات و مقالات ترغیب می‌کنند. یکی از دوستان می‌گفت: چندی پیش یک نفر که از قضا کسوت دانشگاهی هم دارد از بنده خواست که اگر کسی را می‌شناسم که حاضر به خرید پایان نامه یا مقالۀ پایان نامه هست به وی معرفی کنم. وقتی برخی افراد به خود اجازۀ فروش یا دلالی مقاله و رسالۀ تحصیلی می‌دهند کاری جز تأسف از دستمان بر نمی‌آید. تردیدی نیست که مقاله فروش‌ها کسانی هستند که در شناخت جامعۀ آکادمیک و درک نیازها و سلائق اهالی این جامعه بسیار دقیق و پیگیر هستند. از طرف دیگر وقتی کالایی مشتری نداشته باشد بازارش به زودی بی رونق می‌شود ولی بازار فروش مقاله و رساله روز به روز داغ تر و تنورش فروزان تر می‌شود. این هم اسباب تأسفی دیگر است که برخی دانشجویان تعهد علمی، حقوق صنفی و اخلاق علمی ‌را رعایت نمی‌کنند. مسئلۀ دیگری که گاه و بی گاه دیده می‌شود فرستادن یک مقاله برای چند نشریه است. این کار باعث می‌شود تا مجلات مختلف درگیر کار بررسی، داوری و احیاناً چاپ یک مقاله شوند و از آنجا که شبکۀ اطلاع رسانی واحدی در کشور ما وجود ندارد که به کمک آن بتوان از موازی کاری در حوزۀ پژوهش و مقاله نویسی جلوگیری کرد، بعضاً یک مقاله در دو یا چند نشریه چاپ می‌شود و عملاً فرصت‌های چاپ از دیگران گرفته می‌شود. هرچند برخی از این پژوهشگران وقتی از پذیرش مقالۀ خود در یکی از نشریات مطمئن شدند با یک ایمیل کوتاه یا یک پیامک ساده از مجلۀ دیگر می‌خواهند که از چاپ مقاله خودداری ورزد ولی این افراد نمی‌دانند که با این کار تا چه حد باعث بی نظمی و آشفتگی در مجله ثانی شده، اخلاق پژوهش را زیر پا گذاشته‌اند. این درست است که روند انتشار مجلات پژوهش و دانشگاهی بسیار کند و فرصت سوز است ولی این موضوع دلیل نمی‌شود که یک کالا را به چند نفر عرضه کنند و آنگاه حق مالکیت آن را هم به همۀ آن‌ها بسپارند.

دکتر محمد حکیم آذر